Aτμοσφαιρικο Περιβαλλον
Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ατμόσφαιρας ειδικότερα λόγω της αυξημένης ρύπανσης και των εκπομπών αέριων και σωματιδιακών ρύπων, οδηγεί σε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων. Γι’ αυτό τον λόγο, απαιτείται συνεχής παρακολούθηση της σύστασης της ατμόσφαιρας για την καταγραφή των διαφορετικών τύπων ρύπων και των συγκεντρώσεών τους, προσδιορισμός των πηγών εκπομπής τους, αλλά και πλήρης κατανόηση των φυσικών και χημικών διεργασιών που επηρεάζουν την παραμονή και τη διασπορά των ρύπων στην ατμόσφαιρα. Σε αμέσως επόμενο στάδιο είναι αναγκαία η αξιολόγηση των επιπτώσεων τόσο στην ανθρώπινη υγεία και ευζωία όσο και στα οικοσυστήματα, και η ανάπτυξη συγκεκριμένων στρατηγικών μείωσης της ρύπανσης, ταυτόχρονα με την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.
Ερευνητικές προκλήσεις
- Εντοπισμός πηγών και των ατμοσφαιρικών συνθηκών που διαμορφώνουν τα επίπεδα ενώσεων τοξικών για την υγεία και αποτύπωση του κινδύνου έκθεσης στις ελληνικές πόλεις, λαμβάνοντας υπόψη το ζήτημα της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, σε εθνικό επίπεδο.
- Μελέτη των νέων αναδυόμενων ρύπων ως σημαίνοντες για την ανθρώπινη υγεία και το κλίμα, που απαιτούν ειδική οργανολογία και συμπεριλαμβάνονται στη νέα Κοινοτική Οδηγία π.χ. μαύρος άνθρακας, υπέρλεπτα σωματίδια, οξειδωτικό δυναμικό της ατμόσφαιρας (Oxidative Potential).
- Εντατικοποίηση και τυποποίηση της χρήσης των μετρήσεων από δίκτυα αισθητήρων ποιότητας αέρα, με πρωτόκολλα βαθμονόμησης και πρακτικές διασφάλισης ποιότητας, ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την υποστήριξη της ενημέρωσης και προειδοποίησης του κοινού σε πραγματικό χρόνο.
- Διερεύνηση και κατανόηση της αλληλεπίδρασης αερολυμάτων-θαλάσσιων βιογεωχημικών κύκλων κλίματος. Αυτή η αβεβαιότητα αυξάνεται καθώς οι κοινωνικοοικονομικές πιέσεις, η κλιματική αλλαγή και οι τεχνολογικές εξελίξεις συνεχίζουν να αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και αλληλεπιδρούμε με το θαλάσσιο περιβάλλον.
- Τρόποι αποκατάστασης, βελτίωσης και προστασίας της φύσης στο αστικό περιβάλλον, συμβάλλοντας στην προσαρμογή και την ανθεκτικότητα σε ακραία ατμοσφαιρικά φαινόμενα στις πόλεις (air quality – climate nexus).
Οι ερευνητικές δραστηριότητες του ΙΕΠΒΑ εστιάζουν στις επιστημονικές αυτές προκλήσεις , συνδυάζοντας συλλογή και αξιοποίηση δεδομένων, ανάπτυξη αναλυτικών μεθοδολογιών, μοντέλων, και εργαλείων, έρευνες πεδίου, και ουσιαστική επικοινωνία με τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και τους πολίτες.
Στόχος του ΙΕΠΒΑ είναι τα αποτελέσματα της έρευνας για το Ατμοσφαιρικό Περιβάλλον να βρουν τον δρόμο τους προς την κοινωνία, ώστε να χρησιμεύσουν για τη συλλογική ευημερία
Βασικά πεδία έρευνας
Ποιότητα και σύσταση της ατμόσφαιρας
- Επιτόπιες μετρήσεις και πειραματικές εκστρατείες μετρήσεων
- Παρακολούθηση συγκεντρώσεων διαφορετικών τύπων αερολυμάτων και της χωροχρονικής τους διακύμανσης
- Παρακολούθηση των επιπέδων χημικών ενώσεων με θεσμοθετημένα όρια για την ανθρώπινη υγεία και το κλίμα
- Κατανόηση μηχανισμών/διεργασιών που ελέγχουν τα επίπεδα και τη μεταβλητότητα συστατικών της ατμόσφαιρας
Επικοινωνία:
Νίκος Μιχαλόπουλος (nmihalo@noa.gr),
Ελένη Λιακάκου (liakakou@noa.gr)
Παρατήρηση της Γης, πολιτική και αστική προοπτική
- Έρευνα σχετικά με τις ιδιότητες αερίων και αερολυμάτων και με τις επιπτώσεις στις κλιματικές παραμέτρους
- Ανάπτυξη μεθοδολογικού πλαισίου εφαρμογής και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας λύσεων που βασίζονται στη φύση (NbS – Nature Based Solutions)
- Διερεύνηση δεικτών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή που βασίζονται στη γεωπαρατήρηση.
- Διασύνδεση γεωχωρικών δεδομένων με φυσικο-χημικά μοντέλα της ατμόσφαιρας προς παραγωγή ρεαλιστικότερων εκτιμήσεων (στατικών, δυναμικών) της έκθεσης του πληθυσμού στην αέρια ρύπανση.
- Ενσωμάτωση κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων για την εκτίμηση της τρωτότητας αλλά και την υποστήριξη του σχεδιασμού δίκαιων και αποδοτικών μέτρων
Επικοινωνία:
Ευάγγελος Γερασόπουλος (egera@noa.gr)
Μοντελοποίηση φυσικοχημικών διεργασιών της ατμόσφαιρας
- Μοντελοποίηση συστημάτων γης (ESM) για τη διερεύνηση των πιθανών διαταραχών της βιογεωχημείας των ωκεανών λόγω αλλαγών στην ατμοσφαιρική εναπόθεση για την ατμόσφαιρα του παρελθόντος και του μέλλοντος
- Προσομοιώσεις των φυσικοχημικών ατμοσφαιρικών αλληλεπιδράσεων σε περιοχική αλλά και αστική κλίμακα
- Μελέτη της ενδο-αστικής μεταβλητότητας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αττική υπό επιλεγμένα κλιματικά σενάρια
Επικοινωνία:
Στέλιος Μυριοκεφαλιτάκης (steliosm@noa.gr)
Περιβάλλον και υγεία
- Δημιουργία αξιόπιστων δεδομένων έκθεσης του πληθυσμού σε ενώσεις επιβλαβείς για την υγεία για χρήση σε μελέτες υγείας.
- Διερεύνηση των αιτιωδών δεσμών μεταξύ έκθεσης και επιπτώσεων στην υγεία.
- Πρόταση βιολογικά εύλογων μηχανισμών που ακολουθούν την έκθεση μέσω εισπνοής.
- Εκτίμηση ρίσκου λόγω έκθεσης του πληθυσμού σε επιβλαβείς ενώσεις
Επικοινωνία:
Αικατερίνη Μπουγιατιώτη (abougiat@noa.gr)
Ανθρωπογενείς εκπομπές και πρόγνωση ρύπανσης
- Δημιουργία βάσης δεδομένων ανθρωπογενών εκπομπών από πολλαπλές ανθρωπογενείς δραστηριότητες (οδικές μεταφορές, πλοήγηση, αεροπορία, θέρμανση κατοικιών, εμπόριο, γεωργία και βιομηχανία)
- Συνδυασμός της βάσης δεδομένων ανθρωπογενών εκπομπών με GIS και στοιχείων από επίσημες πηγές (Υπουργεία, ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat)
- Προβλέψεις αέριας ρύπανσης για πόλεις και σημεία ενδιαφέροντος.
- Εκτίμηση κινδύνου νοσηλείας λόγω αναπνευστικών και καρδιαγγειακών παθήσεων
Επικοινωνία:
Βασιλική Ασημακοπούλου (vasiliki@noa.gr)
Επιτεύγματα – Διακρίσεις μελών της Ομάδας
Τα μέλη του Πυλώνα έχουν σημαντική διεθνή παρουσία και σημαντικούς ρόλους σε διεθνείς επιτροπές, όπως ενδεικτικά φαίνεται από τη συμμετοχή τους ως:
Εμπειρογνώμονας για τη στελέχωση της ομάδας εννοιολόγησης και οριοθέτησης της Ειδικής Αναφοράς «Κλιματική Αλλαγή και Πόλεις» στο πλαίσιο της προετοιμασίας του 7ου κύκλου αξιολόγησης του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή – IPCC (AR7)
Συν‐προεδρεύοντας της Συμβουλευτικής Επιτροπής Προγράμματος (Advisory Programme Board) της διεθνούς, διακυβερνητικής επιτροπής GEO (Group on Earth Observations) που εποπτεύεται από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, της αντίστοιχης Επιτροπής Αστικής Ανθεκτικότητας (Urban Resilience Sub‐Group) και της διεθνούς πρωτοβουλίας «Παρατηρήσεις Γης για τη μελέτη των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στην Παγκόσμια Αστική Κληρονομιά» σε συνεργασία με το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Centre) της UNESCO, στο ίδιο πλαίσιο του GEO
Γενικός γραμματέας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Αερολυμάτων (IARA, International AeRosol Association)
Εθνικός εκπρόσωπος στο JRC (Joint Research Center) και στην ΕΕ (κλιματική αλλαγή)
Μέλος της Καθοδηγητικής Επιτροπής (Steering Committee) για τη δημιουργία και λειτουργία του πρότυπου ερευνητικού σταθμού ΝΕΟ (Navarino Environmental Observatory) στην περιοχή Costa Navarino στη Μεσσηνία, με τη συνεργασία της επενδυτικής εταιρείας τουριστικής ανάπτυξης TEMES S.A., της Ακαδημίας Αθηνών και του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης (Bert Bolin Center)
Αντιπροσωπευτικά έργα
ATMO-ACCESS (Sustainable Access to Αtmospheric Research Facilities)
Το ATMO-ACCESS είναι η οργανωμένη απάντηση των κατανεμημένων ατμοσφαιρικών ερευνητικών εγκαταστάσεων για την πιλοτική ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου Ολοκληρωμένων Δραστηριοτήτων. Το έργο παρέχει μια σειρά συστάσεων για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και βιώσιμου πλαισίου πρόσβασης σε κατανεμημένες ατμοσφαιρικές ερευνητικές υποδομές (RIs), διασφαλίζοντας ολοκληρωμένη πρόσβαση και βελτιστοποιημένη χρήση των υπηρεσιών που παρέχουν. Το ATMO-ACCESS παράσχει φυσική και απομακρυσμένη πρόσβαση σε 43 επιχειρησιακές ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις ατμοσφαιρικής έρευνας, συμπεριλαμβανομένων επίγειων σταθμών παρατήρησης, θαλάμων προσομοίωσης, αλλά και κινητές εγκαταστάσεις και κεντρικά εργαστήρια που αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία σε κατανεμημένες ερευνητικές υποδομές.
Διάρκεια: 04/2021-03/2025
Χρηματοδότηση: Horizon 2020
Επικοινωνία: Νίκος Μιχαλόπουλος (nmihalo@noa.gr)
CiROCCO (Enhancing the In-situ Environmental Observations across Under-sampled Deserts)
Το CiROCCO έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα σύστημα ανίχνευσης από άκρο σε άκρο, που αποτελείται από ένα κατανεμημένο δίκτυο οικονομικών κόμβων ανίχνευσης σε συνδυασμό με σύγχρονες τεχνικές τηλεπισκόπησης και τεχνικές μοντελοποίησης αφομοίωσης. Το δίκτυο αισθητήρων ενισχύει την τρέχουσα έλλειψη επίγειας παρατήρησης σε ερημικές περιοχές, προσφέροντας μια λειτουργική και εύκολη στη συντήρηση και επέκταση λύση. Στο CiROCCO συμμετέχουν 12 εταίροι και εφαρμόζονται 4 πιλοτικές μελέτες σε Αίγυπτο, Κύπρο, Σερβία και Ισπανία, με την εγκατάσταση ίδιων κόμβων ανίχνευσης και ίδιου εξοπλισμού συλλογής δεδομένων σε όλες τις περιοχές κάλυψης, με στόχο την παραγωγή συνεπών δεδομένων χρονοσειρών με τυποποιημένο τρόπο.
Διάρκεια: 01/2023-12/2026
Χρηματοδότηση: Horizon Europe
Επικοινωνία: Γρίβας Γεώργιος (ggrivas@noa.gr)
Eiffel (Earth Observation applications for climate change adaptation & mitigation)
Το EIFFEL άλλαξε το παιχνίδι στον τομέα της προσαρμογής και του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, αξιοποιώντας τα οφέλη των δεδομένων GEOSS. Το έργο προσφέρει στην κοινότητα την πρωτοποριακή ικανότητα εκμετάλλευσης των υφιστάμενων συνόλων δεδομένων Παρατήρησης της Γης GEOSS και βασίζεται επίσης σε προηγούμενη γνώση, με ελάχιστες δραστηριότητες συλλογής νέων δεδομένων. Βασίζεται στο σχεδιασμό υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας διαλειτουργικές με το GEOSS, χρησιμοποιώντας εργαλεία γνωστικής αναζήτησης και αύξησης μεταδεδομένων που βασίζονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας. Στο Eiffel συμμετέχουν 19 εταίροι σε 5 πιλοτικές μελέτες σε 6 Ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο-Ολλανδία, Λιθουανία, Ισπανία, Ελλάδα, Φινλανδία).
Διάρκεια: 06/2021-05/2024
Χρηματοδότηση: Horizon 2020
Επικοινωνία: xxxxx (xxxx@noa.gr)
FAIRCITY (Enhancing the In-situ Environmental Observations across Under-sampled Deserts)
To έργο FAIRCITY αναπτύσσει το δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας αέρα στο μελλοντικό περιβάλλον της Έξυπνης Πόλης σε 3 δήμους της Αττικής με τους «Έξυπνους σταθμούς». Αποτελούνται από το έξυπνο παγκάκι (πρίζα δωρεάν φόρτισης αμαξιδίων ΑΜΕΑ, δωρεάν wifi κ.ά.) με ενσωματωμένους αισθητήρες συνεχούς μέτρησης της συγκέντρωσης αέριων και σωματιδιακών ρύπων, με στόχο την άμεση ενημέρωση των πολιτών και των δήμων. Το έργο αποτελεί συνεργασία μεταξύ του ΕΑΑ, του ΕΚΠΑ και της Energy4Smart.
Διάρκεια: 06/2023-03/2025
Χρηματοδότηση: Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αττικής, ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ-ΕΠ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΕΣΠΑ 2014-2020)
Επικοινωνία: Βασιλική Ασημακοπούλου (vasiliki@noa.gr)
RI-URBANS (Turning clean urban air into reality)
Το έργο RI-URBANS έχει ως στόχο να δείξει πώς τα Εργαλεία Εξυπηρέτησης (STs) από ατμοσφαιρικές υποδομές έρευνας (RIs) μπορούν να προσαρμοστούν και να βελτιωθούν για την καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων και των κοινωνικών αναγκών σχετικά με την ποιότητα του αέρα (AQ) σε ευρωπαϊκές πόλεις και βιομηχανικά hotspot. Στο RI-URBANS συμμετέχουν 27 εταίροι και εφαρμόζονται 5 πιλοτικές μελέτες σε 9 επιλεγμένες ευρωπαϊκές πόλεις (Αθήνα, Βαρκελώνη, Birmingham, Βουκουρέστι, Ελσίνκι, Μιλάνο-Μπολόνια, Παρίσι, Ρότερνταμ-Άμστερνταμ και Ζυρίχη) για δοκιμή και επίδειξη υπηρεσιών. Αυτές οι επιλεγμένες ευρωπαϊκές πόλεις αντιπροσωπεύουν διαφορετικές συνθήκες ποιότητα αέρα.
Διάρκεια: 10/2021-09/2025
Χρηματοδότηση: Horizon 2020
Επικοινωνία: xxxxx (xxxx@noa.gr)
Urban Releaf (Enhancing the In-situ Environmental Observations across Under-sampled Deserts)
Το έργο Urban ReLeaf προσανατολίζεται σε δράσεις που αξιοποιούν τις ευρείες δυνατότητες της επιστήμης των πολιτών, με στόχο την ανάπτυξη και χρήση καινοτόμων τεχνολογιών που δημιουργούν οικοσυστήματα δεδομένων, ικανών να υποστηρίξουν αστικές πολιτικές για το σχεδιασμό υποδομών πρασίνου και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Το έργο συντονίζεται από το International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA) και περιλαμβάνει τεχνικούς εταίρους που έχουν υλοποιήσει έργα Η2020 σχετικά με παρατηρητήρια πολιτών, καθώς και έξι πόλεις (Αθήνα, Cascais, Dundee, Mannheim, Ρίγα και Ουτρέχτη) πρόθυμες να υιοθετήσουν τις νέες ροές δεδομένων για το σχεδιασμό και τη χάραξη πολιτικής αστικού πρασίνου, σε συνεργασία με τους πολίτες και ιδίως τις ευάλωτες ομάδες.
Διάρκεια: 01/2023-12/2026
Χρηματοδότηση: Horizon Europe
Επικοινωνία: Ευάγγελος Γερασόπουλος (egera@noa.gr)
METRONOME (Design, Μ&Ε,City-Transformative Intelligence)
Tο έργο που συντονίζεται από τον Δήμο Ιωαννίνων και υποστηρίζεται από το Δήμο Κοζάνης, την ΕΛΣΤΑΤ, την εταιρεία περιβαλλοντικής συμβουλευτικής Breakeven Consulting και το Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ξεχωρίζει στην Ευρώπη. Με την ένταξή του στο πρόγραμμα NetZeroCities/Horizon Europe, αποτελεί τη μοναδική ελληνική πρόταση που εγκρίθηκε για την εφαρμογή καινοτόμων δράσεων στον τομέα της κλιματικής αλλαγής και της αστικής βιωσιμότητας. Η συνεργασία των ερευνητικών ομάδων APCG (Atmospheric Physics and Chemistry Group), GREC (Group Energy Conservation) και SOLEA (Renewable Energy Applications Group) του Ινστιτούτου, το καθιστούν κορυφαίο στην παροχή υπηρεσιών αστικής βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας.
Διάρκεια:
Χρηματοδότηση: EU Mission for Climate-Neutral and Smart Cities
Επικοινωνία: xxxxx (xxxxx@noa.gr)
Ερευνητική Ομάδα
